Τι σημαίνει ψυχική υγεία; Είναι αρκετή η απουσία ψυχοπαθολογικών συμπτωμάτων για να χαρακτηρίσουμε κάποιον ψυχικά υγιή; Είναι κάτι απτό, μετρήσιμο; Και αν ναι, τελικά πόσο ψυχικά υγιείς θεωρούμαστε;

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζοντας την Υγεία ως «μια πλήρης κατάσταση σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλώς η απουσία κάποιας ασθένειας ή αναπηρίας», προσδιορίζει την Ψυχική Υγεία ως «μια κατάσταση συναισθηματικής ευεξίας στην οποία το άτομο συνειδητοποιεί τις δικές του ικανότητες, μπορεί να αντιμετωπίσει τα καθημερινά άγχη της ζωής, να ζει και να εργάζεται παραγωγικά και με άνεση και είναι σε θέση να συνεισφέρει στη κοινότητα του». Με βάση αυτό η ψυχική υγεία σχετίζεται άμεσα με το επίπεδο αλληλεπίδρασης του καθενός με το περιβάλλον του. Αυτό σημαίνει πως όταν κάποιος καταφέρνει να προσαρμοστεί επιτυχώς στις εκάστοτε συνθήκες του περιβάλλοντός του, ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της καθημερινότητας, διατηρεί υγιείς κοινωνικές σχέσεις μέσα σ’ ένα πλαίσιο ψυχοσυναισθηματικής ισορροπίας, δημιουργεί ένα ασφαλές και γόνιμο έδαφος για την επίτευξη της ψυχικής του υγείας. Αντίστροφα, ένα άτομο το οποίο έχει κατακτήσει ένα ικανοποιητικό επίπεδο ψυχικής υγείας, είναι σε θέση να παίρνει αποφάσεις, να αναλαμβάνει ρόλους, να διαχειρίζεται τα επερχόμενα προβλήματα με ψυχραιμία και σύνεση, να επικοινωνεί λειτουργικά. Πρόκειται επομένως για μια δυναμική σχέση μεταξύ περιβάλλοντος και όχι μια ατομική υπόθεση που έχει στατικό και μόνιμο χαρακτήρα.

Στα παιδιά και στους έφηβους αφορά στη διαύγεια της σκέψης, στη διαχείριση των συναισθημάτων και στη συμπεριφορά. Πιο συγκεκριμένα, ένα παιδί διαθέτει μια υγιή ψυχική υπόσταση όταν είναι σε θέση να συνδιαλέγεται με το περιβάλλον του και να μπορεί να αναπτύσσεται ομαλά μέσα σε αυτό. Καθώς όμως η ψυχική ανάπτυξη και κατ’ επέκτασιν η ψυχική ευεξία, ακολουθεί και συνδέεται άρρηκτα με τη σωματική ανάπτυξη, η διαδρομή προς την ψυχική «ενηλικίωση» είναι γεμάτη ραγδαίες μεταβολές με αποτέλεσμα η περίοδος αυτή να χαρακτηρίζεται από ευπλαστότητα αλλά και μεγάλη ευθραστότητα. Αυτό σημαίνει πως όσο εύκολη είναι η δυνατότητα αλλαγής ενός χαρακτηριστικού, άλλο τόσο επιζήμιες μπορεί να είναι οι επιπτώσεις ενός οικογενειακού η περιβαλλοντικού ερεθίσματος. Προκειμένου λοιπόν να ολοκληρωθεί επιτυχώς η διεργασία της εξέλιξης σε σωματικό αλλά και σε ψυχικό επίπεδο, είναι απαραίτητο να καλύπτονται κάποιες βασικές ανάγκες που προκύπτουν ανάλογα με το εκάστοτε στάδιο ανάπτυξης. Μιλώντας για ανάγκες πέρα από τις βιολογικές, αναφερόμαστε σ’ αυτές της άνευ όρων αγάπης, της ασφάλειας, της υποστήριξης και της ενθάρρυνσης. Επιπλέον, τα παιδιά έχουν ανάγκη για ενεργητική ακρόαση και επικοινωνία, εμπιστοσύνη αλλά και ανάγκη για όρια αναπτύσσοντας ένα κλίμα σταθερότητας και ισορροπίας που θα θέσει τις βάσεις για την ψυχική τους ευημερία.

Τα παιδιά και οι έφηβοι μεγαλώνουν και αλλάζουν συνεχώς με αποτέλεσμα να γίνεται δύσκολη η διάκριση ανάμεσα στις αλλαγές της συμπεριφοράς και της διάθεσης που συμβαίνουν εντός των φυσιολογικών αλλαγών αυτής της περιόδου και σ’ αυτές που αποτελούν σημάδι άγχους, κατάθλιψης ή άλλων διαταραχών της ψυχικής υγείας. Αυτό που αξίζει να θυμόμαστε είναι πως η ψυχική υγεία είναι εξίσου σημαντική με τη σωματική και πως υπάρχουν τρόποι τα παιδιά να υιοθετήσουν συνήθειες ώστε να διασφαλίσουν τη ψυχική τους υγεία, όπως υιοθετούν ως συνήθειες το βούρτσισμα των δοντιών, η κατανάλωση θρεπτικών τροφών κ.ο.κ., για να είναι σωματικά υγιή. Ακόμη και στην περίπτωση που προκύψει ένα πρόβλημα σ’ αυτήν η πρώιμη αντιμετώπιση και περίθαλψη (όπως θα κάναμε στην περίπτωση ενός ατυχήματος που επέφερε ένα κάταγμα στο παιδί), κρίνεται ιδιαίτερα κρίσιμη, ώστε να μην προκληθούν καθυστερήσεις στη σκέψη, τις συμπεριφορές, τις κοινωνικές δεξιότητες ή τη ρύθμιση των συναισθημάτων των παιδιών. Σε κάθε περίπτωση, καθώς τα θεμέλια εμπιστοσύνης στον εαυτό μας, στον κόσμο, στη ζωή, χτίζονται κατά την παιδική ηλικία, είναι σημαντικό να προάγεται σε κάθε φάση αυτής η ψυχική υγεία με σκοπό να αποφευχθούν στην ενήλικη ζωή σοβαρότερα προβλήματα που προέρχονται από ανάγκες που αποσιωπήθηκαν, παραμελήθηκαν ή δεν βρήκαν ανταπόκριση σε προγενέστερα στάδια ανάπτυξης, βιολογικής και ψυχοσυναισθηματικής.